Programma 2 Ruimte

2.1 Wonen

Algemeen beeld
Net als vele andere gemeenten bevinden wij ons nog in een fase van transitie naar het werken in overeenstemming met de Omgevingswet. Veel gaat goed, maar net als bij andere gemeenten zijn er op dit vlak zaken die beter kunnen. We zullen verder moeten investeren in kennis en competenties van onze medewerkers. Een digitaal opleidingstraject dat wij aanbieden is nog onvoldoende aangeslagen. We gaan hier intensiever op sturen.

Omgevingsplan
Sinds 1 januari 2024 beschikken we over een tijdelijk omgevingsplan. Dit tijdelijke omgevingsplan moeten we voor 1 januari 2032 omzetten in een ‘echt’ omgevingsplan. Om dit te kunnen doen geldt een aantal minimale eisen:

1. de software moet functioneren;
2. de regels van de bruidsschat moeten in beheer zijn genomen in de software en zijn gepubliceerd in het DSO omdat dit het ‘basisomgevingsplan’ is waar volgende wijzigingen op moeten voortborduren;
3. de rol van tekenaar en geo-beheerder moet zijn belegd;
4. de rol van regelanalist moet zijn belegd;
5. er moet voldoende zijn geoefend met het instrument omgevingsplan.

Aan de voorwaarden 1, 3, 4 en 5 was nog niet voldaan in 2024. Mede daarom hebben wij in 2024 het (tijdelijke) omgevingsplan niet gewijzigd. Ontwikkelingen hebben we mogelijk gemaakt met vergunningen om van het omgevingsplan af te wijken: de vergunning voor de buitenplanse omgevingsplanactiviteit, afgekort Bopa. Nadeel is wel dat de Bopa later alsnog in het omgevingsplan verwerkt moet worden. Dat betekent dus dubbel werk.

Ondanks dat we het omgevingsplan in 2024 niet hebben gewijzigd, hebben we wel gewerkt aan het omgevingsplan. We hebben s gewerkt aan een ontwerpnota van uitgangspunten voor het buitengebied Zuidwest. Deze ronden we in het eerste kwartaal van 2025 af en leggen we in het tweede kwartaal voor aan de raad.
Voor Wyldehoarne 4 – fase 2 staat een wijzigingsbesluit in de steigers.

Inmiddels is aan de minimale vereisten van het omgevingsplan (zie hierboven onder 1 tot en met 5) voldaan met de kanttekening dat de rol van geo-specialist (tekenen en beheer van locaties voor het omgevingsplan) en regelanalist nog niet structureel zijn ingevuld.

Vergunningverlening
Met het oog op een eerste evaluatie hebben wij in 2024 de onderdelen leges, participatie, adviesrecht en delegatie gemonitord. In het tweede kwartaal van 2025 komen we met de evaluatie richting de gemeenteraad.
Het werken volgens de Omgevingswet vergt meer tijd dan het werken onder de Wabo. Deels heeft dit te maken met het je eigen maken van de nieuwe wetgeving, anderzijds moeten we concluderen dat het geheel een stuk complexer is geworden door een meer integrale benadering van de aanvragen. Je moet veel zaken overzien en er direct op kunnen inspelen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de ontwikkelingen rondom stikstof en de impact daarvan op ontwikkelingen. Daarbij worden we ondersteund door een nieuw vergunningensysteem waarin wij de nieuwe processen onder de Omgevingswet hebben geïmplementeerd. Hierin hebben we in de voorbereiding (2023) veel tijd gestoken waarvan we in 2024 de vruchten hebben geplukt. De basis staat, maar we merken werkende weg dat we de processen nog moeten verbeteren.

We werkten onze visie op wonen uit in het in het Volkshuisvestingsprogramma De Fryske Marren 2024-2028 en de Uitvoeringsagenda Volkshuisvestingsprogramma De Fryske Marren 2024-2028. Beide documenten gaan uit van een programmatische aanpak. De raad stelde beide documenten vast in oktober 2024. In de uitvoeringsagenda is per programmalijn aangegeven welke acties en thema's de komende periode worden opgepakt.  

In het najaar hebben we voor Langweer, Vegelinsoord en Scharsterbrug de inventarisatie voor de woningbouwbehoefte afgerond. Dit is gedaan door de tijdelijk benoemde woningbouwcoördinator. Er is een positief besluit genomen om in deze dorpen op termijn woningbouw mogelijk te maken.

In het najaar van 2024 hebben we met de provincie afgesproken dat de in 2023 afgesloten woondeals in het tweede kwartaal van 2025 worden herijkt. Het gaat zowel om een kwalitatieve herijking als het maken van afspraken over ouderenhuisvesting, flexibel programmeren en de (verplichte) planmonitor wonen. In de herijking van de woondeal wordt ook gevraagd om een doorkijkje te geven naar potentiële woningbouwlocaties die opgeleverd worden in het tijdvak 2034-2036.

Samen met inwoners en stakeholders hebben we in 2024 gewerkt aan het beleidskader wonen-welzijn-zorg. Dit beleidskader zal de maatschappelijke opgaven en ambities voor wonen, welzijn en zorg voor inwoners met een zorg of ondersteuningsvraag bevatten. Deze leggen we in het voorjaar van 2025 ter besluitvorming aan de gemeenteraad voor. In januari 2025 zijn we gestart met het maken een Uitvoeringsprogramma  hierbij.

Als de Wet versterking regie volkshuisvesting (Wvrv) in werking treedt, zijn gemeenten verplicht een Huisvestingsverordening urgent woningzoekenden Fryslân (urgentieverordening) vast te stellen. Een dergelijke verordening borgt dat bij wet bepaalde aandachtsgroepen voorrang krijgen op een deel van de vrijkomende sociale huurwoningen. In Fries verband werkten wij aan het opstellen van een ontwerp Huisvestingsverordening urgent woningzoekenden Fryslân. Deze ontwerp Huisvestingsverordening is in december aan alle Friese gemeenten gezonden. Naar verwachten zullen de colleges van alle Friese gemeenten in februari 2025 besluiten om de ontwerp Huisvestingsverordening urgent woningzoekenden Fryslân voor inspraak vrij te geven. We leggen de verordening met een reactie op de ingediende zienswijzen in het najaar ter vaststelling voor aan de raad. De verordening zou dan in werking kunnen treden op 1 januari 2026.  

Daarnaast onderzochten wij of wij als gemeentelijke overheid het in gebruik geven en nemen van (delen van) het woningaanbod willen reguleren via een Huisvestingsverordening. In een Huisvestingsverordening wordt onder andere vastgelegd welk deel van de woningvoorraad wordt gereguleerd en welke doelgroepen voor deze woningen in aanmerking komen. In het vierde kwartaal zijn zowel het schaarste onderzoek en het bredere woningmarkt onderzoek De Fryske Marren afgerond. Naast schaarste is de vraag of inzet van het instrumentarium uit de Huisvestingswet nuttig, noodzakelijk en proportioneel is, gezien de opgaven in de gemeente. Op grond van de uitkomsten van dit onderzoek moet een nadere afweging plaatsvinden of dit instrument passend is voor De Fryske Marren. Wij verwachten de raad in het tweede kwartaal 2025 via actieve informatie over de resultaten en de conclusies te informeren.  

Voor een economische vitale gemeente is er een visie nodig op de huisvesting van internationale werknemers. Wij hebben in het najaar de startnotitie huisvesting internationale werknemers opgesteld. Wij hebben deze in het najaar van 2024 vastgesteld, waarna deze met de raad is besproken in een consulterend petear. Op basis van de uitkomsten van het petear werken we nu aan uitgangspuntennotitie. Deze moet daarna leiden tot beleid.

In juli 2024 is het nieuwe grondbeleid door de raad vastgesteld. Daarin is omschreven op welke wijze wij regie voeren op de gronduitgifte en verwerving van gronden. Ook is het instrumentarium beschreven dat wij hebben om een actieve rol te kunnen spelen bij de verwerving van gronden. In het Volkshuisvestingsprogramma De Fryske Marren is omschreven op welke wijze wij meer inwoners een kans op de woningmarkt willen geven. Dit doen wij onder ander door meer in te zetten op een divers aanbod van woningen in projecten in prijsklassen en doelgroepen.

In de periode 2022 tot en met 2030 zijn 1326 woningen in het uitvoeringsprogramma wonen opgenomen (peildatum feb 2025). Dit hebben we gedaan om de doelstelling uit de programmabegroting van 1.150 woningen te halen. We hebben meer gepland dan 1.150 woningen omdat de ervaring leert dat er ook altijd projecten uitvallen. We maken vorderingen bij het realiseren van dit programma. Dit is te volgen via het openbaar dashboard woningbouw. Op basis van de voorlopige CBS-cijfers is de woningvoorraad in 2024 met 163 woningen gestegen. We lichten er hier een aantal projecten uit.

In 2024 zijn de woningbouwprojecten Oudega It Stalt 2 met 12 woningen en Joure Wyldehoarne fase 3B met in totaal 22 woningen afgerond.

Broek zuid fase 2
Het gaat in project Broek-Zuid om het realiseren van 41 vrijstaande koopwoningen in het luxe segment. De werkzaamheden voor het bouwrijp maken zijn gestart in februari 2025.

Wyldehoarne 4 / fase 1
In de eerste fase van Wyldehoarne 4 worden in totaal circa 136 woningen in verschillende prijsklassen gebouwd. Inmiddels wordt de grond bouwrijp gemaakt. De eerste kavels worden naar verwachting rond de zomer van 2025 uitgegeven.

Lemsterkade Lemmer
Lemsterkade fase 1 is in aanbouw en we verwachten de oplevering van de 28 appartementen medio 2025. Voor fase 2 (in totaal 100 woonheden) verleenden wij in 2024 al vergunning.

Hof fan Lemmer
Op 29 mei 2024 stelde de gemeenteraad het bestemmingsplan 'Lemmer – Hof fan Lemmer’ vast. Dit plan is nu onherroepelijk. Van de 195 woningen in het plan zijn de eerste 72 particuliere kavels uitgegeven. De animo voor de kavels is ondanks de relatief hoge prijzen, groot gebleken. Voor alle kavels geldt dat inwoners van Lemmer voorrang krijgen bij de toewijzing van de kavels. Voor de eerste uitgifte heeft dat ertoe geleid dat circa 90% van de kavels naar inwoners van Lemmer gegaan is. Hierdoor komt de plaatselijke woningmarkt in beweging.

Kade 5-7 Sint Nicolaasga
De bouw van de 12 grondgebonden woningen is in 2024 grotendeels gereedgekomen. Het appartementengebouw met 20 appartementen is in aanbouw.

Zuyderzeelyceum Lemmer
We hebben een projectopdracht vastgesteld met het oog op een nieuwe invulling  van de voormalige locatie van het Zuyderzeelyceum in Lemmer.

Joure - Sevenwolden
Op 23 oktober 2024 stelde de gemeenteraad het bestemmingsplan ‘Joure-Park Sevenwolden’ vast. Het plan biedt ruimte voor 53 woningen in verschillende categorieën. Het plan bestaat uit drie ‘groene kamers’ met daartussen stevige groensingels. De 'middenkamer’ biedt ruimte voor maximaal 35 woningen bedoeld voor Collectief Opdrachtgeverschap (CPO); 13 woningen in de ‘oostelijke kamer’ zijn aangewezen voor sociale woningbouw en in de 'westelijke kamer’ zijn koopwoningen voorzien in verschillende prijsklassen. Het bestemmingsplan is inmiddels onherroepelijk zodat we de verdere ontwikkeling ter hand nemen.

In de eerste helft van 2024 hebben we een actieve rol gespeeld in de totstandkoming van het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG), de Friese uitwerking van de Rijksaanpak Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). In het Regeerprogramma van huidige kabinet werd duidelijk dat de Rijksoverheid stopt met de aanpak NPLG en het Transitiefonds van 25 miljard schrapt. Dit heeft ervoor gezorgd dat de Provinsje Fryslân het FPLG op een laag pitje is gezet.

Het FPLG is nu versmald tot de uitvoering van de maatregelenpakketten waar in de eerste trance financiering voor is aangevraagd. De aanvraag voor financiering voor de eerste maatregelpakketten is nog door het vorige kabinet gehonoreerd. Dit betekent dat er in totaal 180 miljoen euro toegekend is aan verschillende plannen. Er gaat onder andere 46 miljoen euro naar het Veenweideprogramma.

Daarnaast adviseerden en begeleidden wij agrariërs die een omschakeling willen maken naar een andere vorm van bedrijfsvoering, wij doen dit in overleg met provincie en waterschap.
In Gaasterland en de Echtener veenpolder werkten we samen met waterschap en provincie aan het opzetten van integrale gebiedsprocessen. Zodra dit enige status heeft zullen wij u hiervan verder op de hoogte brengen.
Wij blijven inzetten op het project composteren bij de boer waarbij wij bermmaaisel aanleveren dat de boeren gebruiken om compost van te maken. Dit is een mooi voorbeeld van circulair werken  De compost zorgt voor een divers microbioom in de bodem, waardoor gewassen sterker worden en minder afhankelijk zijn van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Het composteringsproces helpt bovendien om water vast te houden en broeikasgassen te verminderen.  In 2025 verlengen wij deze pilot met nog 1 jaar. Aan het einde van 2025 gaan wij de pilote evalueren.
Samen met Plaatselijk Belang Oudemirdum, omwonenden en een teler van lelies hebben wij de mogelijkheid voor een convenant onderzocht. Helaas was er geen consensus om tot een akkoord te komen.
Wij hebben op bestuurlijk niveau regulier overleg met de LTO en Farmers defence Force (FdF). In 2024 was dit op 5 juli en op 24 januari 2025 hebben we het overleg gecombineerd met een bedrijfsbezoek.

Het veenweideprogramma heeft zich in 2024 vooral gericht op lopende gebiedsprocessen, welke niet in onze gemeente plaats vinden. Daarnaast wordt er, zowel op provinciaal als landelijk niveau, gewerkt aan innovaties. Samen met de andere Friese veenweide gemeenten, het waterschap en de provincie is het Friese funderingsloket opgezet welke nu al bijna een jaar operationeel is. In hetzelfde verband zijn we aan het bezien of er aangesloten kan worden bij het landelijk funderingsfonds. Ook lobbyen wij in hetzelfde verband in Den Haag om financiële steun voor gedupeerden van funderingsschade.
Waar mogelijk ondersteunen wij agrariërs in onze gemeente met hun bedrijfsvoering, bijvoorbeeld met begeleiding bij provinciale vergoedingen voor kruidenrijk grasland of valuta voor veen.

Vertraging uitbreidingsprogramma NuLelie Liander
In juni 2024 heeft Liander aangegeven dat de grootschalige uitbreiding van het middenspanning netwerk (kabels en elektriciteitshuisjes) via 'project NuLelie' vertraging oploopt. Hierdoor worden problemen rondom de netcongestie later opgelost dan eerder aangegeven. We inventariseren wat de gevolgen zijn van de vertraging van NuLelie en informeren de raad.

Vooraankondiging congestie op Onderstation Lemmer Liander
In november heeft Liander aangekondigd dat Onderstation Lemmer de maximale grenzen heeft bereikt voor zowel het verbruik als terug leveren van elektriciteit. De verwachting is dat dit probleem op zijn vroegst in he tweede kwartaal van 2033 is opgelost. Transportschaarste geldt voor grootzakelijke klanten (>3x80 Ampère) in het gebied van elektriciteitsstation Lemmer, waar al op een gedeelte congestie op middenspanningsnet is. Klanten van Liander die zich willen vestigen of hun capaciteit willen uitbreiden, worden door Liander op een wachtlijst geplaatst. Voor bestaande klanten met een contract of afspraken met Liander verandert er niets. Voor woningen en klein zakelijke gebruikers (<3x80 Ampère) zijn er geen gevolgen. Liander houdt rekening met de groei van de vermogensvraag van kleinverbruikers, bijvoorbeeld door zonnepanelen, en heeft capaciteit gereserveerd voor bekende woningbouwplannen. Nieuwe woningen kunnen worden aangesloten, tenzij er lokale problemen zijn op het middenspanningsnet.

Buurtgerichte aanpak
De komende jaren moeten grote aanpassingen gedaan worden aan het middenspannningsnet en laagspanningsnet om aan de toekomstige vraag te kunnen voldoen. De bestaande case by case aanpak leent zich daar onvoldoende voor omdat we dan minder efficiënt werken. We moeten in bulk ruimte reserveren zodat de realisatieopgave versneld kan worden. In 2024 is een start gemaakt om met Liander afspraken te maken over de verzwaring van het laagspanningsnet in de wijken en buurten. Deze afspraken leggen we vast in een samenwerkingsovereenkomst (SOK) en een nadere overeenkomst (NOK). In de SOK worden samenwerking en urgentie vastgelegd en in de NOK gemeente brede (inhoudelijke) afspraken over proces, inhoud en wederzijdse taken en verantwoordelijkheden Deze afspraken zijn bedoeld voor de gehele periode van netverzwaring in de gemeente,  hiervan is de verwachting dat dit 10 tot 20 jaar duurt. De uitvoering vindt plaats op wijkniveau en wordt , in samenwerking met Liander opgepakt. Het gaat hier onder meer om 700 transformatorkastjes.

Vaststelling Friese Energievisie
De Friese overheden, netbeheerders en de Friese Energie Alliantie hebben een energievisie opgesteld voor een duurzaam Fries energiesysteem. Betrokken partijen konden reageren op de concept-energievisie, die op 10 december door het college van Gedeputeerde Staten is vastgesteld. Onze gemeente heeft hierop een zienswijze ingediend. In de energievisie is de ambitie vastgelegd dat Fryslân in 2050 zelfvoorzienend is in energie, wat leidt tot een schoon, rechtvaardig en betrouwbaar energiesysteem. Dit stelt de regio in staat om fossielvrij te worden, netcongestie op te lossen en een eerlijke verdeling van voordelen en lasten te realiseren.

Regioanalyse van het energiesysteem
De Fryske Marren en Heerenveen hebben samengewerkt aan de Regioanalyse omdat beide gemeenten gebruik maken van het onderstation van Oudehaske. Met behulp van de Regioanalyse is er gekeken naar ontwikkelingen (op het gebied van wonen, industrie, aardgasvrije woonwijken mobiliteit et cetera) en de impact op het energienetwerk. Met behulp van de analyse is inzichtelijk gemaakt waar er knelpunten ontstaan en wat kansen zijn om deze op te lossen. Wij hebben een presentatie gekregen van de uitkomsten. Belangrijke uitkomst is dat de urgentie nu al hoog is, dit blijkt ook uit NuLelie. Om mogelijkheden te creëren voor stroomafname is het van belang dit ook op kleine schaal te onderzoeken, bijvoorbeeld op het niveau van een bedrijventerrein of woonwijk. Er wordt een onderzoek gestart naar een mogelijke pilot op een bedrijventerrein binnen De Fryske Marren.

380kV Vierverlaten – Ens
We voeren gesprekken over mogelijke tracés van de uitbreiding van de 380kV-verbinding.
Naar aanleiding van verschillende nationale  ruimte-vragende ontwikkelingen in dezelfde regio (Tracé Lelylijn, zoeklocatie munitiedepot, gaswinning, drinkwaterwinningsgebied) hebben wij een brief gestuurd naar het ministerie van Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening (in cc de sectorale ministeries) met de oproep om de integraliteit van dergelijke opgaven te bewaken. De Nota Ruimte (de Nationale Omgevingsvisie) is in deze leidend. Er wordt in de zomer van 2025 een vernieuwde concept Nota Ruimte verwacht.  

Subsidies en Diensten voor Duurzaam Wonen
Via het energieloket Tûk Wenjen hebben wij 118 subsidies Advies Eigen Woning en 55 vouchers voor aanvullende adviesdiensten verstrekt. We hebben via verschillende kanalen informatie verstrekt over energie besparen, verduurzamen, circulair bouwen en aardgasvrij maken van woningen. We werken aan de ontwikkeling van aanvullende diensten en producten, zoals het isolatieplan en ondersteuning bij aanvragen van subsidies.

Opwek hernieuwbare energie                              
De provincie is in 2024 gestart aan het vormgeven van beleid voor batterijopslag. De Fryske Marren is betrokken bij de opstelling van het beleid door de provincie. De provincie is in 2024 gestart met het inzetten op (mono)mestvergisting en De Fryske Marren participeert daarin. De verwachting is dat we de opwekdoelstellingen van de RES niet gaan behalen. Dit heeft gevolgen voor de uitvoering van het klimaatakkoord.

Besluitvorming over een keuze van de gemeentelijke rol in beoogde warmtenetten heeft plaatsgevonden in het vierde kwartaal van 2024. De rolopvatting waar de gemeente voor gekozen heeft is in de basis een rechtmatige rol. Samengevat betekent dit de gemeente haar publiekrechtelijke rol invult als kaderstellende organisatie met een toetsend karakter. Voor de gouden initiatieven heeft de gemeente een samenwerkende rol gekozen dat in de basis de zelfde ruimte biedt als de rechtmatige rol met, onder voorwaarden, extra ruimte voor vormen van ondersteuning, gebaseerd op maatwerk per project.
Met dit besluit wordt duidelijkheid gegeven aan de initiatiefnemers van de startdorpen die op dit moment bezig zijn met voorbereidingen om hun dorp (gedeeltelijk) gasloos te verwarmen.

Besluitvorming over een keuze van de gemeentelijke rol in beoogde warmtenetten heeft plaatsgevonden in het vierde kwartaal van 2024. De rolopvatting waar de gemeente voor gekozen heeft is in de basis een rechtmatige rol. Samengevat betekent dit de gemeente haar publiekrechtelijke rol invult als kaderstellende organisatie met een toetsend karakter. Voor de gouden initiatieven heeft de gemeente een samenwerkende rol gekozen dat in de basis de zelfde ruimte biedt als de rechtmatige rol met, onder voorwaarden, extra ruimte voor vormen van ondersteuning, gebaseerd op maatwerk per project.
Met dit besluit wordt duidelijkheid gegeven aan de initiatiefnemers van de startdorpen die op dit moment bezig zijn met voorbereidingen om hun dorp (gedeeltelijk) gasloos te verwarmen.

Wij zijn een belangrijke stakeholder in de samenwerking Missy Wetterwaarmte (de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, gemeente Leeuwarden, gemeente Súdwest-Fryslân, gemeente De Fryske Marren en gemeente Terschelling). Dit programma heeft als doel om de kennis op gebied van aquathermie te vergroten, zodat aquathermie een mogelijke oplossing kan bieden voor de aardgasvrije gebouwde omgeving. In het eerste kwartaal van 2024 is gestart met extra ondersteuning binnen het missyteam. Deze ondersteuning heeft als doel om de kennis die vergaard wordt beter te borgen, maar vooral ook deze beter beschikbaar te maken voor externe partijen. Denk hierbij aan lokale initiatieven of andere Friese overheden. Daarnaast is extra technische kennis toegevoegd aan het missyteam om de specifieke potentie van aquathermie binnen de provincie Fryslân inzichtelijk te maken wat moet leiden tot betere afwegingen op bestuurlijk niveau.

Vanuit de deelname van gemeente De Fryske Marren aan het Interregprogramma WaterWarmth zijn middelen beschikbaar voor verder onderzoek naar aquathermie met startdorp Terherne als casus. In het vierde kwartaal van 2024 is hiervoor een internationale aanbesteding geweest om met Deense expertise op het gebied van warmtenetten de casussen van Terherne en Balk te toetsen en waar mogelijk te verbeteren.

Voor het vergroten van de biodiversiteit binnen onze gemeente hebben we gewerkt aan de uitvoering Pre-Soorten Management Plan (SMP), het voorbereiden op de SMP en vastleggen van de voorstellen uit het Raadsvoorstel Stêdsfûgels in gemeentelijk beleid. Deze drie punten dragen bij aan het in stand houden en bevorderen van gebouw bewonende soorten zoals huismussen, (gier)zwaluwen en vleermuizen.

We beheren de bermen, oevers en wegen grotendeels duurzaam.

Groenvisie benoemen
Vanuit de vastgestelde Groenvisie is er uitvoering gegeven aan een aantal beheermaatregelen. Zo verwerken we de stobben tot stobbenrillen die schuilplaatsen bieden aan insecten, vogels en andere beestjes. Binnen het maaibeleid is er op verschillende manier gemaaid, zoals sinus maaien, gefaseerd maaien en intensief maaien. De effecten van deze verschillen zijn gemonitord. De uitkomsten van dit onderzoek waren dat er nog veel te winnen valt qua biodiversiteit in onze bermen. Op een aantal locaties binnen de gemeente is wildmengsel ingezaaid in onze bermen. Het wildmengsel is ecologisch afgestemd op onze lokale bodem en flora. Een deel van onze dode bomen die geen gevaar opleveren voor onze inwoners blijft staan en wordt niet verwijderd. Dit is het in het kader van dat dood hout leeft. Dood hout is onmisbaar als verblijf en voorplantingsplaats voor vele soorten. Elk stadium van doodhout heeft zijn eigen flora en fauna. Vanuit doodhout komen veel voedingsstoffen via de bodem terug in de natuurlijke kringloop.

Renovatie Lemmer Noord
In overeenstemming met de vastgestelde Groenvisie zijn we in het voorjaar van 2024 gestart met de renovatie van de wijk Lemmer Noord. Hierbij zijn de bestaande plantvakken gerooid, zieke bomen gekapt en is gekeken waar koppelkansen zijn voor het vergroten van de biodiversiteit.  
Ook zijn er, zoals aangegeven in de Groenvisie, meer bomen geplant dan gekapt. Een groot deel van de bestaande beplanting is vervangen door meer inheemse soorten en vaste planten zodat de biodiversiteit en de (seizoens)beleving wordt vergroot.

Klimaat-adaptieve waterberging/afwatering
In 2024 is een koppelkans geïdentificeerd waarbij de begrote kosten van herstelwerkzaamheden of uitbreidingen aan het riool, als subsidie worden toegekend aan maatregelen die zorgen voor natuurlijke afwatering.

Warmtevisie
Ter uitvoering van de warmtevisie hebben we onderzocht of we te zijner tijd bij de aanleg van infrastructuur voor warmtenetten koppelkansen kunnen benutten. De eerste resultaten verwachten we in  in 2025.

Ook in 2024 namen we deel aan het programma "Friesland bouwt Circulair" van Vereniging Circulair Friesland, waarbij we onze circulaire en klimaat-adaptieve ambities hebben vastgesteld. Dit programma sluit aan bij de nieuwe gedragen standaard voor circulair bouwen Het Nieuwe Normaal (HNN). Deze ambities richten zich niet alleen op het bevorderen van circulair bouwen, maar ook op het integreren van klimaatbestendige oplossingen in onze projecten. Een voorbeeld hiervan is het project "Hof van Lemmer", dat wordt ontwikkeld met ambitieuze doelstellingen op het gebied van duurzaamheid en klimaatadaptatie. Hier worden innovatieve technieken en materialen toegepast, terwijl dit tegelijkertijd bijdraagt aan de circulaire economie. Het project fungeert als een voorbeeld voor toekomstige ontwikkelingen die zowel duurzaam als klimaatbestendig zijn.

We hebben in 2024 de basis gelegd voor het uitvoeringsprogramma 2025-2026 toekomstbestendige leefomgeving. Eén van de hoofddoelen uit dit programma is: Toekomstbestendig bouwen is de standaard bij nieuwe ontwikkel- en beheertrajecten. Hier vallen de thema’s verdroging, wateroverlast en hitte ook onder. Maatregelen en adaptatie strategieën zijn afgelopen jaar gedefinieerd en zullen in het uitvoeringsprogramma verder worden geconcretiseerd en uitgewerkt.

In 2024 hebben we een nulmeting uitgevoerd over de inkoopresultaten van 2023, met als doelstelling om 100% circulair in te kopen in 2030. Uit de meting blijkt dat we al 50% circulair hebben ingekocht bij Europese aanbestedingen, wat een belangrijke stap is richting onze ambitie. Deze vooruitgang is met name te danken aan de toepassing van circulair beton in verschillende projecten, waarmee we de levensduur van materialen verlengen en de ecologische impact verminderen. Het succes van deze aanpak biedt een solide basis om onze circulaire inkoopdoelen verder te realiseren.

In 2024 hebben we een positieve audit afgerond voor de CO2-prestatieladder, waarmee we officieel gecertificeerd zijn op Niveau 4. We zetten diverse maatregelen in om energie te besparen en de verduurzaming van ons vastgoed te bevorderen volgens de Routekaart Verduurzamen Vastgoed gemeente De Fryske Marren. Daarnaast lezen we slimme meters uit via een energiemanagementsysteem. Dit stelt ons in staat om energieverbruik nauwkeurig bij te houden en verdere besparingen te realiseren. Door deze integrale aanpak werken we actief aan het verminderen van onze CO2-voetafdruk en dragen we bij aan een duurzamere toekomst.

In 2024 hebben we de verschillende projecten die worden betaald uit de specifieke uitkering aanpak energiearmoede voortgezet. De energiecoaches hebben 124 huisbezoeken afgelegd en daarbij 188 kleine energiebesparende maatregelen genomen. Een tweede ronde Junior Energiecoach heeft 325 leerlingen en leraren bereikt en geadviseerd over energiebesparing in huis. De fixteams met vrijwilligers hebben in 181 woningen in totaal 1.136 kleine energiebesparende maatregelen genomen. Omdat in de loop van 2024 geen verdere vrijwilligersgroepen geworven konden worden, is het project eind 2024 hervormd naar een professionelere variant met betaalde krachten via Empatec en Pastiel. Tenslotte zijn in 2024 126 oude witgoedapparaten geruild voor een energiezuinigere variant via onze witgoedruil.

In 2024 hebben we geïnventariseerd welke initiatieven die aansluiten op de doelstellingen uit het duurzaamheidsprogramma al (hebben) bestaan. Om dit verder te stimuleren, communiceren we in 2025 naar alle dorpen en wijken welke mogelijkheden bestaan om dergelijke initiatieven op te zetten of verder te brengen.

We zijn begonnen met een verdere concretisering van de doelstellingen voor sociale duurzaamheid in het duurzaamheidsprogramma. Hiervoor wordt in 2025 een uitvoeringsprogramma vastgesteld, waarin per doelstelling is uitgewerkt hoe we deze willen bereiken.

Ook in 2024 hebben wij verdere uitvoering gegeven aan de in 2022 door de gemeenteraad vastgestelde routekaart verduurzaming gemeentelijk vastgoed DFM.
Op basis van de uitgewerkte verduurzamingsplannen hebben wij voor twaalf gebouwen subsidie toegekend gekregen binnen de Subsidieregeling Duurzaam Maatschappelijk Vastgoed (DuMaVa). De subsidie gebruiken wij om hogere uitvoeringskosten te dekken en waar mogelijk de verduurzamingsoperatie te versnellen.
In 2024 hebben wij onder andere verduurzamingsmaatregelen uitgevoerd aan de gymzaal aan de Streek 97 in Sint Johannesga en de panden Heremastate 5 en de Appelwyk 5-7 in Joure. Daarnaast zijn wij voor diverse gebouwen gestart met de werkvoorbereiding en overleggen wij met de gebruikers.

Om ons erfgoed, zoals waardevolle historische gebouwen, landschappen, archeologische restanten, roerend en immaterieel erfgoed en funerair erfgoed, toekomstbestendig te maken stellen wij een Erfgoednota op. Deze Erfgoednota richt zich op de manier van behouden, beheren en herbestemmen, zodat ons erfgoed relevant en duurzaam blijft in de toekomst. Daarbij gaat het niet alleen om het behouden van de fysieke en historische waarde, maar ook om het aanpassen van het erfgoed aan de veranderende maatschappelijke, culturele en klimatologische omstandigheden in de toekomst. Hiermee leggen wij een verbinding tussen het verleden en de toekomst. In 2024 hebben we gewerkt aan een startnotitie Erfgoednota. We leggen deze startnotitie Erfgoednota in het tweede kwartaal van 2025 ter besluitvorming aan de raad voor.

Oude kerkgebouwen met hun torens zijn kenmerkende elementen in het silhouet van onze kernen. Ze vormen niet alleen een visueel herkenningspunt, maar hebben ook vaak een rijke historie die verweven is met de cultuur en identiteit van onze kernen en de persoonlijke geschiedenis van onze inwoners. In 2024 is de concept Kerkenvisie opgesteld. Met de Kerkenvisie ontwikkelen wij een beleidsplan dat inzicht biedt in de toekomstverwachtingen van deze kerkgebouwen in onze gemeente. Daarnaast biedt de Kerkenvisie procesmatige en inhoudelijke kaders die eigenaren, overheden en andere betrokkenen in staat stelt om te reageren op komende veranderingen in functie, gebruik en eigendom van kerkgebouwen. Wij leggen de Kerkenvisie in het tweede kwartaal van2025 ter besluitvorming aan de raad voor.

Gemeentelijk mobiliteitsprogramma
De startnotitie mobiliteit is in 2024 door uw raad vastgesteld. In 2025 zal hier verdere uitwerking in volgen. De planning is dat een nieuw mobiliteitsprogramma kan worden vastgesteld najaar 2025/voorjaar 2026.

Uitvoeringsprogramma risicoanalyse
In 2024 zijn er meerdere risicolocaties aangepakt vanuit de 2e tranche Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 (SPV 2030) De Harddraversweg in Joure is aangepakt, hierbij zijn fietssuggestiestroken aangebracht. Op kruispuntniveau zijn hier attentie-verhogende maatregelen genomen door middel van belijning en een andere kleur asfalt. Op de Meenscharwei nabij Vegelinsoord zijn in combinatie met onderhoud attentie-verhogende maatregelen ter hoogte van de kruispunten aangebracht.

Verkeersmaatregelen op de Fjildwei Terkaple en Akmarijp
In 2024 is in samenspraak met plaatselijk belang een voorlopig ontwerp gemaakt. Dit voorlopig ontwerp ligt momenteel ter inspraak om een zo breed mogelijk gedragen ontwerp definitief vast te stellen. Ondertussen zijn de voorbereidende (technische) werkzaamheden gestart om het project in 2025 uit te kunnen voeren.

Verkeerseducatie
Er zijn voor zowel jong als oud verschillende educatieve verkeersactiviteiten uitgevoerd. Voor de jongeren op het voortgezet onderwijs zijn de 3D afleiding bike sessies georganiseerd. De rijvaardigheidscursus heeft dit jaar plaatsgevonden in Lemmer.

Prinses Margriettunnel
De werkzaamheden aan de Prinses Margriettunnel liggen op schema, We zijn zowel ambtelijk als bestuurlijk betrokken bij de overleggen. De verwachting is dat de tunnel in het vierde kwartaal van 2025 klaar is..

Friese bruggen

• Brug Spannenburg

In het bestuurlijk overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO-MIRT) van 6-7 november is afgesproken dat provincie en Rijk uiterlijk december 2024 tot bestuurlijke afspraken komen over de bruggen Spannenburg en Kootstertille. Dit blijven we met belangstelling volgen.

• Brug Uitwellingerga

Rijkswaterstaat heeft de brug Uitwellingerga tussen Joure en Sneek in 2024 moeten afsluiten voor gemotoriseerd verkeer omdat de veiligheid niet langer te garanderen was. Er lopen onderzoeken naar de draagkracht van de brug. Intussen wordt gekeken naar de mogelijkheden die wel zouden kunnen voor de korte termijn. Dit doen we in samenwerking met Rijkswaterstaat en de gemeente Súdwest-Fryslân. Hierin hebben wij aangedrongen op snelle maatregelen om de overlast te beperken en het vervroegd vervangen van de brug. We blijven beide ontwikkelingen nauwgezet volgen en rapporteren wanneer nodig.

Fietsveiligheid
Het fietsveiligheidsproject Lange Hoek Trophorne – Elahuizen is in 2024 grotendeels afgerond. Er zijn drie verhoogde plateau's aangebracht en een visueel plateau. Rond april 2025 worden de rode fietsstroken aangebracht.

Het Westeind in Oosterzee staat voor 2025 in de planning. Hier zullen ook plateau's en fietsstroken worden gerealiseerd.

Doorfietsroute Joure – Heerenveen
We hebben een poging gedaan om een rijkssubsidie voor dit traject aan te vragen. Deze aanvraag is in het
BO-Mirt gestrand. Uitvoering van het project kan wel doorgang vinden door eigen middelen en een provinciale subsidie. De voorbereidende werkzaamheden zijn in gang gezet.

Openbaar vervoer in Fryslân
Qbuzz heeft de definitieve gunning gekregen van de provincie Fryslân. Op 15 december 2024 is Qbuzz van start gegaan met de implementatie van de nieuwe bus concessie. Het aanbod van Qbuzz betekent in principe een forse verbetering voor het Friese busvervoer. Het bedieningsniveau uitgedrukt in dienstregelingsuren stijgt met meer dan 20% ten opzichte van 2023 en met meer dan 6% ten opzichte van 2019 (voor corona). Daarnaast voert Qbuzz een groot aantal aanpassingen en verbeteringen door in het lijnennet, waardoor het OV meer concurrerend is met de auto.

De overgang van Arriva naar Qbuzz is niet soepel verlopen. Hier zijn meerdere oorzaken voor. Gevolg hiervan is dat de reizigers de gedupeerden zijn. Wij blijven hier aandacht voor vragen bij Qbuzz en de provincie om ervoor te zorgen dat de reiziger weer kan vertrouwen op het Friese busvervoer.

We voldoen op dit moment aan onze taakstelling om 308 ontheemde Oekraïners op te vangen. De dienstverlening aan de Oekraïense ontheemden verloopt goed. De eerder aangezegde verhoging van de taakstelling per 1 januari 2025 is door de minister van Asiel en Migratie bijgesteld naar 347 personen per 1 juli 2025. Wij beraden ons op een passende invulling voor deze gewijzigde taakstelling.